Taiwan: een mogelijke bedreiging voor de wereldeconomie

Geopolitieke risico’s met betrekking tot Taiwan staan vaak hoog op de agenda als het gaat om de wereldeconomie en financiële markten. De toenemende spanningen tussen Amerika en China, recente grootschalige Chinese militaire oefeningen in de buurt van Taiwan en Macrons uitspraken vragen om een inschatting van bedrijven en beleggers of een invasie van Taiwan op korte tot middellange termijn een realistisch risico is, of dat de waarschuwingen van analisten ongegrond zijn.

Waarom is Taiwan zo belangrijk voor de wereld?

Taiwan toont aan dat de Chinese cultuur en democratie goed samen kunnen gaan, in tegenstelling tot wat Beijing beweert. Mocht Taiwan echter gedwongen worden zich bij het vasteland te voegen, dan verdwijnt dit voorbeeld van hoe China ooit bestuurd zou kunnen worden en zou het westerse democratische model als zwakker worden beschouwd.

Als Taiwan onder dwang deel gaat uitmaken van China, zal er een aanzienlijke verschuiving in de mondiale machtsbalans plaatsvinden. Landen rondom China zullen zich meer inschikkelijk opstellen richting Beijing, met het idee dat Amerika niet in staat was Taiwan te beschermen. Aangezien de Indo-Pacific ongeveer twee derde van de wereldbevolking en een vergelijkbaar deel van het wereldwijde BBP vertegenwoordigt, zou Chinese dominantie in dit gebied Beijing dichter bij de positie van wereldmacht brengen.

Een invasie van Taiwan zou de wereldeconomie aanzienlijk beïnvloeden, niet alleen vanwege de grote geopolitieke gevolgen, maar ook omdat Taiwan verantwoordelijk is voor zestig procent van de wereldwijde halfgeleiderproductie en negentig procent van de productie van de meest geavanceerde halfgeleiders.

Chinese machtsvertoon

In meerdere opvallende toespraken gedurende de laatste kwartalen, lijkt president Xi Jinping China voor te bereiden op een (mogelijke) oorlog. Hierbij wordt Amerika afgeschilderd als de grootste tegenstander van China, worden bedrijven opgeroepen om zich in te zetten voor Chinese strategische en militaire doelen, wordt er gestreefd naar meer zelfvoorziening op het gebied van voedsel, en wordt de hereniging met Taiwan gepresenteerd als een essentieel onderdeel van China’s wederopstanding.

China’s defensiebudget is dit jaar met 7,2% verhoogd en is in de afgelopen tien jaar verdubbeld. Het huidige Chinese defensiebudget is groter dan de gezamenlijke militaire budgetten van alle officiële Amerikaanse bondgenoten in de regio (Australië, Japan, Filipijnen, Zuid-Korea en Thailand).

Er zijn verschillende wetten aangenomen die de militaire paraatheid van China aanzienlijk versterken, bijvoorbeeld door het versnellen van mobilisatieprocessen. Tevens zijn nabij het vasteland, dicht bij Taiwan, veel nieuwe schuilkelders gebouwd.

Ook zijn er verschillende agressieve ideeën geopperd door personen dicht bij de machthebbers, zoals het idee van een zwarte lijst met personen die sterk pleiten voor de onafhankelijkheid van Taiwan, waaronder de Taiwanese vice-president. Er werd zelfs gesuggereerd dat deze individuen mogelijk geliquideerd zouden kunnen worden.

Daarnaast worden de Chinese militaire oefeningen rondom Taiwan steeds groter in omvang en ambitie. Onlangs werd voor het eerst een omsingeling van Taiwan gesimuleerd, waarbij een ongekend aantal militaire middelen werd ingezet.

Amerikaanse onrust: gerechtvaardigd?

Ten tijde van president Trump verslechterden de Chinees-Amerikaanse betrekkingen aanzienlijk, mede door een handelsoorlog. Hoewel zijn opvolger, president Biden, een diplomatiekere benadering kiest, volgt hij in wezen dezelfde lijn als Trump en verhardt deze zelfs op sommige punten. Daarbij neemt de anti-Chinese retoriek vanuit het Amerikaanse Congres steeds verder toe. De Verenigde Staten hebben zich nu tot doel gesteld om de opmars van China af te remmen, onder andere door het verbieden van de export van geavanceerde technologie en bijbehorende componenten naar China en het dwarsbomen van Chinese bedrijven in de VS.

Recentelijk hebben hooggeplaatste Amerikaanse militairen regelmatig opschudding veroorzaakt met uitspraken waarin zij een invasie van Taiwan in de komende jaren niet uitsluiten. Zo suggereerde de bevelhebber van de Amerikaanse marine in oktober vorig jaar dat China al voor 2024 zou kunnen besluiten tot een aanval. Ook minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken waarschuwde dat China mogelijk veel sneller zou kunnen besluiten om Taiwan te veroveren dan de meeste mensen denken.

De militaire oefeningen van Amerika en haar bondgenoten in de wateren rondom China worden steeds grootschaliger en zijn openlijk gericht tegen China. De huidige oefening van de VS en de Filipijnen, bijvoorbeeld, is hun grootste ooit (met 17.000 deelnemers) en simuleert onder andere het opblazen van een oorlogsschip in de Zuid-Chinese Zee.

Hooggeplaatste politici zoals Nancy Pelosi en Kevin McCarthy schuwen het niet om Beijing te provoceren, respectievelijk door een bezoek aan Taiwan en een ontmoeting met de Taiwanese president op Amerikaans grondgebied.

Kleine kans op invasie

Ondanks de acties en uitspraken van beide partijen, lijkt het alsof we aan de vooravond staan van een enorme geopolitieke crisis, die in vergelijking met het conflict in Oekraïne slechts een uit de hand gelopen burenruzie zou zijn. Toch achten we het scenario van een Chinese invasie van Taiwan om verschillende redenen onwaarschijnlijk, in ieder geval voor de komende één tot twee jaar:

Sommige experts geloven dat een invasie waarschijnlijk is omdat de Chinese president Xi te maken heeft met grote binnenlandse problemen en door Taiwan te veroveren, de aandacht van die problemen wil afleiden en goodwill bij de Chinese bevolking wil creëren. Echter, uit verschillende onderzoeken van politicologen en andere wetenschappers blijkt dat China juist zelden of nooit agressief buitenlandbeleid voerde in tijden van binnenlandse problemen. Integendeel, meestal matigde Beijing de toon op het wereldtoneel. Uit een onderzoek bleek bijvoorbeeld dat China in vijftien van de zeventien territoriale conflicten met buurlanden sinds 1949 concessies deed. Uit een ander onderzoek, dat de periode 1949-1992 bestudeerde, bleek ook dat er geen verband is tussen binnenlandse onrust en het buitenlandse militaire optreden van China.

Beijing heeft ongetwijfeld ook opgemerkt dat het Westen tijdens de Oekraïne-oorlog vrij eensgezind optrad en Rusland aanzienlijke schade toebracht. Poetin had duidelijk verkeerd ingeschat dat hij het Westen uit elkaar kon spelen (hoewel dat natuurlijk nog steeds kan gebeuren).

Hoewel China haar economie wil transformeren van exportafhankelijkheid naar meer door diensten en binnenlandse consumptie gedreven groei, leunt het land nog steeds enorm op de verkoop van goederen aan het buitenland. Bij een invasie zal de export instorten, zowel door sancties als door de onrust en instabiliteit die een invasie veroorzaakt en die de wereldeconomie in een diepe recessie of zelfs depressie kan storten, waardoor de vraag naar Chinese producten afneemt.

China, zelfs als het de technologische fabrieken intact in handen krijgt, waarschijnlijk voor langere tijd weinig met deze fabrieken kunnen doen. Aangezien veel van de Chinese export bestaat uit producten met chips en China de meeste chips uit Taiwan haalt, zal een groot deel van de Chinese export daardoor wegvallen. Daarnaast vindt de meeste export plaats via schepen (zestig procent) die de Zuid-Chinese Zee oversteken. In het geval van een invasie zal zeker een aanzienlijk deel van de scheepvaart stilvallen (doordat scheepswrakken en mijnen de doorgang bemoeilijken en/of doordat verzekeringen van transporten onbetaalbaar worden).

Hoewel China militair gezien snel dichterbij komt (en op sommige gebieden al gelijk of zelfs sterker is dan Amerika), blijft de VS de nummer één militaire macht. Zeker als je in ogenschouw neemt dat China op het gebied van militaire bondgenootschappen en samenwerkingen veel eenzamer is dan Amerika, dat over tal van bondgenootschappen beschikt.

Taiwan, Amerika en hun bondgenoten hebben waarschijnlijk ook voldoende tijd om zich voor te bereiden op een eventuele Chinese invasie. Volgens militaire strategen is het namelijk vrijwel onmogelijk voor China om onopgemerkt voorbereidingen te treffen voor een aanval.

Gezien deze overwegingen schatten we de kans dat Beijing de komende paar jaar besluit tot een militaire aanval op Taiwan op slechts tien tot vijftien procent.

Afbrokkelende afschrikking vergroot kans op conflict

Een oorlog rond Taiwan is niet uitgesloten. Volgens diverse experts is de succesvolle driezijdige afschrikking tussen Taiwan, China en de VS aan het afbrokkelen. Deze afschrikking was bedoeld om China ervan te weerhouden Taiwan tot eenwording te dwingen, Taiwan ervan te weerhouden formele onafhankelijkheid uit te roepen, en de VS ervan te weerhouden Taiwanese onafhankelijkheid te erkennen of een officieel bondgenootschap aan te gaan. Deze afschrikking werkte jarenlang goed, omdat zowel dreiging als geruststelling geloofwaardig waren.

Beleggers en bedrijven konden doorgaans de risico’s rondom Taiwan negeren, omdat twee potentieel catastrofale acties – een formele onafhankelijkheidsverklaring door Taipei en gedwongen hereniging door Beijing – zeer onwaarschijnlijk leken. Amerika was lange tijd veruit de machtigste speler in deze driehoek en het beleid was erop gericht om conflicten uit te stellen of de omstandigheden te creëren voor een politieke oplossing. Dit werkte om drie redenen:

Amerika was veel sterker dan China: de machtsbalans tussen de twee grootmachten is echter totaal veranderd, en de effectiviteit van deze driezijdige afschrikking brokkelt af. Ten eerste is de dreiging die Taiwan voor China vormt afgenomen door de enorme toename van de Chinese militaire macht. Daarnaast verliest de geruststelling aan kracht omdat de huidige Taiwanese president, haar partij en de bevolking steeds minder voelen voor hereniging.

Vanuit China is de dreiging richting Taiwan en de VS de afgelopen jaren aanzienlijk toegenomen, maar tegelijkertijd is het geruststellende aspect sterk verzwakt. Taiwan kan er bijvoorbeeld niet meer op vertrouwen dat China terughoudend zal zijn als het afziet van stappen richting onafhankelijkheid, zeker gezien het breken van Chinese beloftes ten opzichte van Hongkong.

Aan de Amerikaanse kant zijn zowel dreiging als geruststelling verzwakt. China heeft volgens verschillende analyses nu zelfs een maritiem overwicht in de regio en is economisch veel sterker geworden. Daarnaast is de retoriek van Amerikaanse politici jegens China steeds agressiever geworden.

De delicate balans van driezijdige afschrikking, die decennialang standhield, is nu veel instabieler. Er zijn tekenen van een actie-reactiespiraal die de spanningen heeft doen toenemen en het risico vergroot op een crisis als gevolg van het omslaan van afschrikking naar provocatie. Hoewel de Chinese president Xi Jinping mogelijk vanwege binnenlandse overwegingen en de militaire balans, die nog steeds in het voordeel is van de VS en bondgenoten, de komende jaren een conflict wil voorkomen, bestaat het risico dat Beijing alsnog eerder tot actie overgaat. Dit kan gebeuren als de Chinese leiding het gevoel krijgt dat Taiwan uit het zicht glipt door een veel nationalistischer koers in Taipei en toenemende steun van Washington voor Taiwan.

In conclusie, de afbrokkelende driezijdige afschrikking tussen Taiwan, China en de VS heeft geleid tot een instabielere situatie en een groter risico op conflict. Beleggers en bedrijven moeten zich bewust zijn van deze ontwikkelingen en de mogelijke gevolgen voor de regio en de wereldeconomie.

Drie mogelijke scenario’s

Het eerste scenario, dat recentelijk veel aandacht heeft gekregen, heeft volgens experts een kans van 10-15%. Mocht dit scenario werkelijkheid worden, dan zullen de gevolgen voor de financiële markten enorm zijn. Dit komt omdat de markten slechts een kleine kans toekennen aan een invasie. De impact zal veel groter zijn dan die van de Oekraïne-oorlog, aangezien China economisch gezien veel belangrijker is dan Rusland en er geen eenvoudige alternatieven zijn voor de halfgeleiders en chips uit Taiwan. Bovendien is China meer verweven met de wereldeconomie. In dit geval is sterke stagflatie waarschijnlijk, met een mogelijke goudprijs van $3000. Ondanks een clash tussen Amerika en China zouden de Amerikaanse dollar en staatsobligaties kunnen profiteren.

Het tweede scenario, met een kans van ongeveer 20%, is het langzaam afknijpen van Taiwan door Beijing. Hierbij wordt handel met het eiland bemoeilijkt, cyberaanvallen uitgevoerd, en de financiële stromen richting en van Taiwan gefrustreerd. Een complete blokkade van Taiwan is de meest vergaande optie. Beijing zal de presidentsverkiezingen in Taiwan afwachten voordat het de duimschroeven aandraait. Afhankelijk van de verkiezingsuitslag, kan Beijing kiezen voor een geleidelijke of hardere aanpak. In dit geval zullen de bewegingen uit het eerste scenario in afgezwakte en vertraagde vorm plaatsvinden.

Het derde scenario, waarbij de huidige aanpak wordt voortgezet, heeft volgens analisten de komende één tot twee jaar de grootste kans van ongeveer 60%. China acht zich nog niet sterk genoeg om het op te nemen tegen Amerika en zijn bondgenoten, terwijl Amerika nog altijd sterk genoeg is om de status quo te handhaven. Taiwan zal waarschijnlijk geen formele onafhankelijkheid uitroepen tegen de wil van zowel China als Amerika. Het kan nog enkele jaren duren voordat de situatie omslaat van een langetermijndoel naar een acute crisis. In dit scenario is aanhoudend hoge inflatie waarschijnlijk, evenals een hogere goudprijs en relatief betere vooruitzichten voor aandelen dan in de voorgaande scenario’s. Er is ook meer ruimte voor de euro om te versterken ten opzichte van de dollar.